خاوَرِمیانه یک منطقه جغرافیایی در غرب آسیا و ناحیهٔ آفرو - اوراسیا است که از تنگه باب المندب در جنوب غربی تا تنگه داردانل در شمال غربی و از شرق تا رشته کوه های هیمالیا و بندر کراچی امتداد دارد. واژهٔ خاورمیانه تا حدودی دارای ابهام است و تعاریف دیگری نیز از منطقه ارائه شده است برای مثال واژهٔ خاورمیانه بزرگ علاوه بر تعریف معمول از خاورمیانه، کشورهای منطقهٔ مغرب عربی یعنی مراکش، تونس، الجزایر، موریتانی و لیبی و همچنین کشورهای دیگری مثل جیبوتی، سومالی، اتحاد قمر، افغانستان، پاکستان و کشورهایی در آسیای مرکزی را نیز در بر می گیرد.
خاور میانه منطقه ای استراتژیک از نظر جغرافیایی و انرژی است و ۵۶٫۶ درصد از منابع نفت زمین در این منطقه قرار دارد.
این منطقه گروه های فرهنگی و قومی گوناگونی مانند فارسی زبانان، لرها، آشوری ها، آذربایجانی ها، ترک های آناتولی، قشقایی ها، کردها، لک ها، بلوچ ها، عربها، یهودیان، قبطی ها، ترکمان های عراق و بربرها را در خود جای داده است. زبان های اصلی این منطقه عبارت اند از فارسی، ترکی آذربایجانی، کردی، لکی، لری، بلوچی، آشوری، ترکی استانبولی، عربی، یونانی و عبری و در تعریف خاورمیانهٔ بزرگ زبان های اردو و پشتو را نیز شامل می شود.
اکثر مناطق خاورمیانه دارای اقلیمی گرم و خشک و مناطق بایر است. اما وجود چند رود بزرگ و مهم از جمله رودهای نیل، دجله، فرات و کارون به کشاورزی و آبادانی و تمدن در این منطقه کمک کرده است. خاورمیانه دارای تاریخی کهن و غنی است و این منطقه از نخستین سکونت گاه های بشر است. تاریخ خاورمیانه دارای ارزش و اهمیت ژئوپولیتیکی بالاست و آغاز آن به دوران باستان بازمی گردد.
جغرافیا
منطقه ای از آسیا را که به نام خاور میانه یا آسیای جنوب غربی شناخته شده می توان به دو بخش تقسیم نمود یکی بخش شمالی شامل ترکیه و ایران و دیگری بخش جنوبی شامل شبه جزیره عربستان. بخش شمالی را به یک گره زینتی تشبیه می کنند که مرکز آن در محاذات جنوب قفقاز واقع شده و طرف غربی یا چپ آن را آسیای صغیر دربر گرفته است. طرف خاوری یا راست گره مورد بحث را ایران فراگرفته که خود سرزمینی است فلاتی با شیب عمومی به طرف خاور که همه اطراف آن را رشته کوه های بلندی به وجود آورده است. شبه جزیره عربستان یا بخش جنوبی آسیای جنوب غربی دارای ترکیبی خیلی ساده است بدین معنی که تمام آن از یک تختال (Block) عظیمی تشکیل شده که قسمت های برآمده آن در مجاورت دریای مدیترانه و سرخ به چشم می خورد. دومین منطقه آسیا را شبه قاره عظیم هند و پاکستان به وجود آورده است که رشته کوه های بزرگی مانند سلیمان در شمال باختری و قره قوروم -هیمالیا در شمال و اراکان (Arakan) و یوما (Yoma) در خاور آن را از نواحی جدا می سازد.
جسی ویلر دربارهٔ خاور میانه در کتاب جغرافیای عمومی جهان (مناطق مهم جغرافیایی) می نویسد:
خاور میانه منطقه ای است که قسمت اعظم آن از بیابان و علفزار تشکیل می شود، در مورد وسعت این منطقه بین علما اختلاف فاحشی وجود دارد به طوری که برخی از آنان حتی اصطلاح «خاور میانه» را اصولاً قبول ندارند چون آن را خیلی مبهم و اشتباه می دانند، این اصطلاح از طرف اروپاییان به این منطقه داده شده است زیرا اروپاییان سرزمین هایی که در شرق اروپا بودند رو به ترتیب به سه قسمت خاوردور (آسیای شرقی)، خاور میانه (جنوب غرب آسیا) و خاور نزدیک تقسیم بندی کرده اند. معهذا این اصطلاح به عنوان نام یک منطقه طوری تثبیت شد که برانداختن آن آسان نیست.
تاریخ
خاورمیانه از نخستین خاستگاه های تمدن جهان است. بسیاری از باورها و آیین های جهان از این منطقه برخاسته اند. نخستین یافته های آدمی در اینجا بوده، و همچنین نخستین برخورد انسان های هوشمند آفریقایی (نسل امروز انسان ها) و انسان های نئاندرتال می باشد. نخستین قانون های جهان (قانون حمورابی) در این منطقه نوشته شده است.
خاورمیانه از میانه قرن بیستم، مرکز توجه جهانی و شاید حساس ترین منطقه جهان از نظر استراتژیکی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بوده است و مکان کشمکش های دراز مدت اعراب و اسرائیل است. خاورمیانه زادگاه ادیان مهمی چون یهودیت، مسیحیت، اسلام و ادیان غیر ابراهیمی مثل دین زرتشتی، آیین مهر و مانوی است.
نمی توان گفت تمامی خاورمیانه تاریخی مشترک دارد، گو اینکه در پاره ای از خصوصیات فرهنگی یکدست است. حبیب برجیان خاور میانه را «قاره فرهنگی» نامیده است و به باور او سهم ایران در تاریخ و فرهنگ این منطقه به خصوص در دوره های هخامنشی و قبل از صفوی پررنگ بوده است.
مرزها
۱۳ کشور از مجموع ۱۸ کشور خاورمیانه از کشورهای عربی هستند. پرجمعیت ترین کشورها در خاورمیانه کشورهای مصر، ایران و ترکیه هستند و پهناورترین کشور این منطقه عربستان سعودی است.
پرچم و زبان:
کویت زبان رسمی عربی
قطر زبان رسمی عربی
سوریه زبان رسمی عربی و کردی (منطقه ای)
اسرائیل زبان رسمی عبری عربی (منطقه ای)
عراق زبان رسمی عربی و کُردی و آشوری، لری فیلی، ترکمنی، مندائی نو (منطقه ای)
لبنان زبان رسمی عربی
ایران زبان رسمی فارسی و ترکی آذربایجانی، لری، بلوچی، گیلکی، مازندرانی، کُردی، تاتی، تالشی، ترکمنی، عربی (منطقه ای)
عربستان سعودی زبان رسمی عربی
دولت فلسطین زبان رسمی عربی و عبری (منطقه ای)
ترکیه زبان رسمی ترکی و کردی، لازی، یونانی، ارمنی، عربی (منطقه ای)
عمان زبان رسمی عربی و لری کمزاری (منطقه ای)
بحرین زبان رسمی عربی و فارسی، لری (منطقه ای)
یمن زبان رسمی عربی
اردن زبان رسمی عربی
امارات متحده عربی زبان رسمی عربی
مصر زبان رسمی عربی
کشورهای غربی این منطقه (الجزایر، تونس، لیبی و مراکش) به دلیل وابستگی شدید تاریخی و فرهنگی زیاد، بخشی از خاورمیانه شمرده می شوند. سودان نیز یکی از این کشورها به شمار می آید. کشورهای آفریقایی موریتانی و سومالی نیز پیوندهایی با خاورمیانه دارند. ترکیه و قبرس که از نظر جغرافیایی درون یا نزدیک این منطقه هستند، خود را بخشی از اروپا می دانند و ایران را مرز شرقی خاورمیانه می انگارند. البته افغانستان را نیز از کشورهای این بخش بندی به شمار می آورند که در بخش های مرکزی آسیا موقعیت دارد.
واژه شناسی
انگلیسی ها برای اولین بار در دههٔ ۱۸۵۰ از واژهٔ خاورمیانه استفاده کردند اما پس از استفادهٔ آلفرد ماهان استراتژیست نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۰۲ استفاده از واژهٔ خاورمیانه رواج پیدا کرد. در آن دوران عموماً از واژهٔ خاورمیانه برای اشاره به مناطق ما بین جهان عرب و هند یا مناطق اطراف خلیج فارس استفاده می شد.
برخی افراد از واژهٔ خاورمیانه به دلیل اروپا محوری بودن آن انتقاد می کنند. این منطقه تنها از دید اروپای غربی، در مشرق واقع شده در حالیکه همین منطقه برای یک هندی منطقه ای غربی و برای یک روسی در جنوب واقع شده است.
واژهٔ «میانه» نیز به دلیل برداشت های مختلف باعث سردرگمی هایی شده است. قبل از جنگ جهانی اول اصطلاح خاور نزدیک در انگلیسی به مناطق بالکان و امپراتوری عثمانی اطلاق می شد در حالی که اصطلاح خاورمیانه شامل سرزمین های ایران، افغانستان، آسیای مرکزی، ترکستان و قفقاز بود. همچنین اصطلاح خاور دور به کشورهای شرق آسیا نظیر چین، ژاپن، دو کره، هنگ کنگ، تایوان و غیره اطلاق می شد.
با نابودی امپراتوری عثمانی در سال ۱۲۹۷ خورشیدی، دیگر اصطلاح خاور نزدیک کاربرد زیادی نداشت و این در حالی بود که اصطلاح خاورمیانه به کشورهای تازه بنیاد جهان اسلام اطلاق شد. با این حال استفاده از اصطلاح خاور نزدیک توسط برخی رشته های دانشگاهی نظیر باستان شناسی و تاریخ کهن زنده شد.
اصطلاح خاورمیانه زمانی رواج یافت که بخش های انگلیسی و فرانسوی زبان از آن استفاده کردند. در زبان فارسی نیز در دهه های گذشته همین اصطلاح «اروپا محور» را بی چون وچرا و بدون در نظر گرفتن دیدگاه خود در اینباره که اصطلاح «جنوب غربی آسیا» که بامعنا و از نظر جغرافیایی درست است برای این منطقه مناسب است.
آیت الله سید علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی ایران نامگذاری منطقه غرب آسیا به نام خاور میانه از سوی غربی ها را تعبیری غلط و دلیل بر تکبر و حس برتری طلبی اروپایی ها می داند که اروپا را مرکز جهان دانسته و خاور یا شرق را نسبت به اروپا می سنجند و به سه منطقه خاور دور، خاور میانه و خاور نزدیک تقسیم بندی و تعبیر می کنند. به اعتقاد او عبارت «غرب آسیا» جایگزینی درست برای خاور میانه و تعابیر خاور دور، نزدیک و میانه نادرست هستند. آیت الله خامنه ای در این باره در دیدار با استادان دانشگاه در ۲۲ مرداد ۱۳۹۱ گفت:
«البته من اصرار دارم این منطقه را «غرب آسیا» بگویم، نه خاور میانه. تعبیر خاور دور، خاور نزدیک، خاور میانه درست نیست. دور از کجا؟ از اروپا. نزدیک به کجا؟ به اروپا؛ یعنی مرکز دنیا اروپاست؛ هر جایی که از اروپا دورتر است، اسمش خاور دور است؛ هر جا نزدیکتر است، خاور نزدیک است؛ هر جا وسط است، خاور میانه است! این تعریفی است که خود اروپائی ها کردند؛ نه، ما این را قبول نداریم. آسیا یک قاره ای است؛ شرقی دارد، غربی دارد، وسطی دارد؛ ما در غرب آسیا قرار داریم؛ بنابراین منطقهٔ ما اسمش منطقهٔ غرب آسیا است، نه منطقهٔ خاور میانه.»
ابراهیم متقی استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه تهران، اروپا محوری را تلاشی در جهت مرکز قرار دادن غرب در الگوی عام نظام جهانی می داند و معتقد است ارزیابی انتقادی دربارهٔ مفاهیمی همانند خاور دور، خاور نزدیک و خاور میانه را باید به عنوان یکی از نشانه های نقد اروپا مداری در نظام جهانی دانست.
کمیته تخصصی نام نگاری و یکسان سازی نام های جغرافیایی ایران نیز در نشست مورخ ۲۹ آبان ۱۳۹۱ مسئله نامگذاری منطقه خاور میانه را بررسی کرده و آن را «برآمده از اندیشه های استعماری غرب» و «دارای ابهام و ایراد اساسی از جنبه های مختلف جغرافیایی و سیاسی» دانست و استفاده از واژه «غرب آسیا» برای بخش آسیایی، و «شمال آفریقا» برای بخش آفریقایی منطقه خاور میانه را پیشنهاد کرد. همچنین نتیجه این نشست به سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و برخی از دانشگاه ها و نیز انجمن های علمی ذیربط نیز منعکس شد.
نواحی و قلمروها در خاورمیانه
• فلات ایران
• آناتولی
• بین النهرین
• شام
• شبه جزیره عربستان و کشورهای پیرامون خلیج فارس شامل عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی، عمان، عراق، بحرین، یمن و کویت
• مصر
اقتصاد
خط لوله ها و تأسیسات نفت و گاز در خاورمیانه
خاور میانه از مناطقی است که به دلیل برخورداری از ذخایر عظیم نفت، یک منبع انرژی برای جهان به شمار می رود. عربستان، ایران، عراق، کویت، امارات متحده عربی از کشورهایی هستند که دارای بزرگترین منابع نفت در جهان هستند. خاور میانه همچنین دارای ذخایر عظیم گاز طبیعی است. ایران و قطر به ترتیب دومین و سومین ذخایر گاز طبیعی در جهان را دارند. اقتصاد کشورهای نفت خیز خاور میانه بیشتر تک محصولی و به صادرات نفت وابسته است و کمتر از منابع نفت در بخش صنعتی این کشورها استفاده می شود. یمن یکی از کشورهای فقیر این منطقه به شمار می رود.
تمامی کشورهای تولید کننده نفت خاور میانه در گروه کشورهای منا دسته بندی می شوند.
بیشترین و کمترین نرخ تورم سالیانه در این منطقه به ترتیب به سوریه با ۱۲۱٫۲۹ درصد تورم سالانه به عنوان بیشترین تورم و عربستان سعودی با ۰٫۸۵ تورم کمترین میزان نرخ تورم را به خود اختصاص داده است.
نظرات
به یوزبیت؛ خانه محتوا خوش آمدید
یوزبیت، به نویسندگان مستقل این امکان را می‌دهد که رایگان تولید محتوا کنند و با کمک هوش مصنوعی، محتوای خود را به صورت مؤثر به مخاطبان نمایش دهند.
درباره ما . راهنما . اطلاعیه‌ها . اپلیکیشن . قوانین . ارتباط با ما
کلیه حقوق این سایت برای یوزبیت محفوظ می‌باشد.