عهدنامه گلستان
ارسال شده توسط safari2021 4 سال پیش

⚠️ گزارش تخلف

مرزهای شمال غربی ایران و روسیه تا پیش از عهدنامهٔ گلستان منطقه سبز رنگ

مکان: گلستان

اجرا: ۲۴ اکتبر ۱۸۱۳

امضاکنندگان: امپراتوری روسیه نیکولای رتیشچف وابوالحسن شیرازی ایلچی

عهدنامهٔ گلستان به انگلیسی (Treaty of Gulistan) ؛ به روسی (Гюлистанский договор): پیمانی است که در روز دوشنبه و در تاریخ ۳ آبان ۱۱۹۲ خورشیدی برابر با ۲۹ شوال ۱۲۲۸ ه‍.ق مطابق با ۲۵ اکتبر ۱۸۱۳ میلادی در پی جنگ‌های ایران و روسیه در دوره قاجار بین این دو کشور در روستای گلستان امضا شد. به دنبال این قرارداد، حاکمیت بر بخش‌هایی از شمال دولت شاهنشاهی ایران شامل قفقاز، ارمنستان، ایالت‌های شرقی و تمام شهرها و شهرک‌ها و روستاهای مناطق غربی گرجستان در ساحل دریای سیاه و محال گروزیه (کورنه) شامل چچن و اینگوش امروزی از ایران سلب شده و به امپراتوری روسیه واگذار شد. طی این قرارداد در مجموع ۱۴ ولایت قفقازی ایران (ایالت‌ها و ولایت‌های چهارده گانهٔ مزبور عبارت بودند از: ایالت گنجه و قره ‌باغ، ولایت‌های شکی، شیروان، قبه، دربند، بادکوبه، داغستان و گرجستان، محال شوره ‌گل، آچوق ‌باشی، گروزیه، منگریل و آبخاز. افزون بر آن، بخشی از سرزمین تالش نیز به تصرف روس‌ها، درآمد و حاکمیت بی چند و چون ایران بر دریای خزر، خدشه ‌دار گردید) به همراه بخشی از خانات تالش و سواحل ارزشمند دریای کاسپین برای ایران از دست رفت.

بنابراین با این عهدنامه منطقه‌ای به وسعت تقریبی ۲۲۰ هزار کیلومتر مربع خاکی و ۱۲۰ هزار کیلومتر مربع آبی (از مساحت دریای کاسپین) در نتیجه از دست رفتن بیش از ۱۳۶۰ کیلومتر از خطوط ساحلی دریای کاسپین (جمهوری آذربایجان ۹۵۵ کیلومتر خط ساحلی دارد و ۴۰۵ کیلومتر از ۶۹۵ کیلومتر خط ساحلی روسیه در دریای کاسپین مربوط به داغستان است) به روسیه واگذار شد. در نتیجهٔ این قرارداد سهم ایران از دریای خزر با توجه به خطوط ساحلی جمهوری آذربایجان و داغستان (نه با توجه به اصل انصاف و قراردادهای ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ / قرارداد ایران و شوروی ۱۹۲۱) که می‌توانست حدود ۵۰ درصد باشد به حدود ۲۰ درصد یا کمتر از آن کاهش یافت. همچنین به موجب این قرارداد ایران تمام شهرها و شهرک‌ها و روستاهای مناطق غربی گرجستان در ساحل دریای سیاه را به روسیه واگذار کرد. به این ترتیب ایران ۲۱٬۹۴۶ کیلومتر مربع از آب‌های سرزمینی و ۳۱۰ کیلومتر خط ساحلی خود از منطقه انحصاری اقتصادی گرجستان در دریای سیاه (سهم گرجستان از دریای سیاه) را با این قرارداد از دست داد.

این عهدنامه در روستای گلستان در قفقاز به امضاء رسید و به این خاطر به این نام مشهور گردید. متن عهدنامه توسط سفیر وقت بریتانیا در ایران سر گور اوزلی (Sir Gore Ouseley) تنظیم و توسط نمایندگاه روسیه و ایران امضا شد. سرزمین‌های جدا شده از ایران در این قرارداد، امروز بخشی از ارمنستان، جمهوری آذربایجان، گرجستان و روسیه هستند.

پیشینه

خاستگاه جنگ اول روسیه و ایران را می‌توان به تصمیم پاول یکم برای الحاق گرجستان در دسامبر ۱۸۰۰ میلادی ردیابی کرد و پس از ترور پاول در ۱۱ مارس ۱۸۰۱م، این سیاست فعالانه توسط جانشین وی، الکساندر یکم با هدف ایجاد کنترل روسیه بر خانات قفقاز شرقی دنبال شد. در ۱۸۰۳م، فرمانده تازه‌ منصوب ‌شده نیروهای روسی در قفقاز، پاول سیسیانوف، به گنجه حمله، و ارگ آن را در ۱۵ ژانویه ۱۸۰۴م تصرف کرد. والی، جوادخان قاجار زیادلو کشته شد و تعداد زیادی از ساکنان قتل‌عام شدند. پادشاه قاجار، فتحعلی‌شاه، تهدید روسیه برای ارمنستان، قره‌باغ و آذربایجان را نه ‌تنها به‌عنوان منبع بی ‌ثباتی در مرزهای شمال غربی خود، بلکه به‌عنوان چالشی مستقیم برای اقتدار قاجار می‌دید. وی دربار را به سلطانیه منتقل کرد، خواستار عقب‌ نشینی سربازان روسی شد و سرانجام دستور داد که یک ارتش از ۳۰۰۰۰ تا ۶۰۰۰۰ مرد، در سرتاسر رود ارس به سرپرستی پسرش، ولیعهد و حکمران آذربایجان عباس میرزا که نیروهای باقی‌مانده در جنگ علیه روس‌ها را هدایت می‌کرد مستقر باشد. در همین حال، سیسیانوف به ایروان حمله کرد که با ارتش عباس میرزا در نزدیکی اچمیازدین روبرو شد. سیسیانوف با تعداد سرباز کمتر اما توپخانه‌ ای بیشتر، در ۷ ژوئن عباس میرزا را شکست داد اما نتوانست ایروان را تصرف کند. بین سال‌های ۱۸۰۵ و ۱۸۰۶م، روس‌ها خان شیروان را ترغیب کردند تا تسلیم شود. خانات قره ‌باغ، شکی، باکو و قبه دربند را فتح کرد؛ و آرزوهایی برای الحاق خوی و حتی تبریز داشت. پس از ناکامی روسیه در محاصره ایروان و تلاش ناموفق برای حمله به گیلان، سیسیانوف در سال ۱۸۰۶م، هنگام تلاش برای مذاکره با خان باکو، حسینقلی خان ترور شد. بدین ‌ترتیب روسیه کنترل تمامی مناطق مورد اختلاف در شمال کُر و برخی مناطق بین کر و ارس را به ‌دست ‌آورد، وضعیتی که به ‌طور قابل ‌توجهی در مدتِ باقی ‌مانده از جنگ تغییر نکرد، اما گسترشِ هرچه بیشترِ آن دشوار بود. ایوان گودوویچ جانشین سیسیانوف شد، که بی‌نتیجه به‌ دنبال حل ‌وفصل صلح بود؛ او سپس در ۱۸۰۸م تهاجم روسیه را ادامه داد و به‌ طور موقت اچمیادزین و نخجوان را اشغال و ایروان را محاصره کرد، اما نتوانست آن را فتح کند. ایروان، تحت فرماندهیِ توانمندِ حسینقلی خان قاجار، جبههٔ دفاعِ ایران برای باقی جنگ شد. قاجارها با فراهم کردن فتوای جهاد و سپس دریافتِ حمایتِ قابل ‌توجه از بریتانیا، در سال ۱۸۱۰م به قره‌ باغ حمله کردند و در نبرد سلطان‌ آباد در ارس در ۱۳ فوریه ۱۸۱۲م پیروز شدند و قلمرو را در تالش در سال ۱۸۱۲م بازسازی کردند.

اگرچه جنگ اول روسیه و ایران از بسیاری جهات، تداوم نبرد برای برتری در ماوراء قفقاز بود که به زمان پتر کبیر و نادر شاه بازمی‌گردد، اما این اختلاف بسیار متفاوت‌تر از درگیری‌های پیشین بین ایران و روسیه بود، زیرا روند آن به همان اندازهٔ مانور دیپلماتیک قدرت‌های اروپایی در دورهٔ ناپلئونی، تحت تأثیر تحولات در میدان نبرد قرار گرفت. به دنبال اشغال خانات مختلف از سوی روسیه، فتحعلی‌ شاه که به پول وابسته و نیز مشتاق برای یافتن متحد بود، درخواست خود را برای حمایت انگلیس در اوایل دسامبر ۱۸۰۴م مطرح کرده بود. با این وجود در سال ۱۸۰۵م، روسیه و انگلیس در ائتلاف سوم علیه فرانسه متحد شدند، که به این معنا بود که بریتانیا در موقعیتی نیست که ارتباط خود با ایران را با هزینهٔ روسیه گسترش دهد و نیاز دارد که از درخواست‌های مکرر شاه برای کمک بگریزد. این موضوع را در اوت ۱۸۰۶م، چارلز آربوتنات، سفیر انگلیس در امپراتوری عثمانی، عنوان کرد: «برای خشنود کردن امپراتور (روسیه)، ما همهٔ نفوذ خود را در ایران از دست داده ‌ایم.» این موضوع راه را برای فرانسه باز کرد تا از ایران برای تهدید منافع روسیه و انگلیس استفاده کند. ناپلئون به امید ایجاد اتحاد سه‌ جانبهٔ فرانسه، امپراتوری عثمانی و ایران، فرستاده‌ های مختلفی را به ایران اعزام کرد، از جمله پیر ژوبر و کلود ماتیو گاردان، که تلاش‌های دیپلماتیک او با عهدنامه فینکنشتاین که در ۴ مه ۱۸۰۷م منعقد شد به اوج خود رسید. فرانسه ادعای ایران را در مورد گرجستان به رسمیت شناخت و وعدهٔ کمک به آموزش و تجهیز ارتش ایرانی را داد. با این وجود، تنها دو ماه بعد، ناپلئون و الکساندر یکم با آتش ‌بس موافقت کردند و پیمان تیلسیت را در ۷ ژوئیه ۱۸۰۷م امضا کردند که تعهدات فرانسه به ایران را غیرقابل اثبات کرد؛ هرچند که مأموران فرانسه همچنان به ارائه کمک نظامی پرداختند و برای میانجیگری در توافق با روسیه تلاش کردند. تلاش‌های فرانسه به شکست انجامید و باعث شد ایوان گودوویچ محاصرهٔ ایروان را در سال ۱۸۰۸م از سر بگیرد.

افزایش نفوذ فرانسه در ایران، که به‌عنوان مقدمه ‌ای برای حمله به هند در نظر گرفته شد، به‌ شدت انگلیسی‌ها را به وحشت انداخت، و تجدید روابط فرانسه و روسیه در پیمان تیلسیت به ‌راحتی فرصتی را برای بریتانیا مهیا ساخت تا تلاش‌های خود را در ایران از سرگیرد، همان‌طور که در مأموریت‌های بعدی جان ملکم و هارفورد جونز منعکس شد. براساس پیمان اولیه تهران که توسط جونز در ۱۵ مارس ۱۸۰۹م تنظیم شده ‌است، انگلیس موافقت کرد ۱۶۰۰۰ پیاده ‌نظام ایرانی را آموزش دهد و تجهیز کند و در صورت تجاوز به ایران از سوی یک قدرت اروپایی، یارانه ۱۰۰۰۰۰ پوندی بپردازد؛ یا درصورتی‌ که آن قدرت در صلح با بریتانیا باشد، میانجی‌گری کند. اگرچه روسیه مشغول برپایی صلح بود و جونز امیدوار بود که توافق اولیه به سرانجام برسد، اما این تحولات عزم فتحعلی ‌شاه را برای ادامهٔ جنگ تقویت کرد. با سفر ابوالحسن‌ خان به لندن در سال ۱۸۰۹م و بازگشت وی به ایران با گور اوزلی به‌عنوان سفیر و وزیر مختار در سال ۱۸۱۰م، روابط انگلیس و ایران بیش از پیش گرم شد. تحت نظارت اوزلی، پیمان اولیه به پیمان دوستی و اتحاد در سال ۱۸۱۲م تبدیل شد که وعده‌ های اولیه کمک نظامی را تأیید کرد و مبلغ یارانه را برای این هدف به ۱۵۰۰۰۰ پوند افزایش داد.

سپس، در سومین و آخرین پیچ این داستان، ناپلئون در ژوئن ۱۸۱۲م به روسیه حمله کرد و باعث شد بار دیگر روسیه و انگلیس متحد شوند. بریتانیا مانند فرانسه پس از تیلسیت، مجبور شد راهی میان ضدیت با روسیه و نقض تعهدات خود در قبال ایران پیش گیرد، و بهترین گزینه این بود که واسطه‌ ای برای حل‌ وفصل اختلافات بین این دو باشد. روس‌ها متناوباً از شکست سال ۱۸۰۵–۶ و همین اواخر در ۱۸۱۰م، علاقه‌ مند به یافتن یک توافق مذاکره‌شده بودند، هنگامی که الکساندر تورماسوف پس از محاصره ناموفق ایروان جایگزین گودوویچ به‌ عنوان فرمانده شده بود و میرزا بزرگ قائم ‌مقام تلاش کرده بود تا آتش ‌بسی را ترتیب دهد. با این‌حال روس‌ها برای پایان دادن به جنگ مایل به دادن امتیازات جدی نبودند، و ایرانیان نیز اشتیاق کمتری به فیصله دادن به جنگ داشتند، زیرا از دیدگاه آنان جنگ خیلی بد پیش نمی‌رفت. با این‌حال، برای اوزلی ناخوشایند بود که نیروهای بریتانیا را در مقابل متحد روسی خود مستقر کند و اینکه به محض رهایی روسیه از نبرد با ناپلئون، اوضاع برای ایران احتمالاً بدتر می‌شد؛ بنابراین او درخواست‌های روسیه برای عمل به‌عنوان واسطه را پذیرفت و به ‌دنبال راه‌ هایی برای فشار آوردن بر قاجارها جهت پذیرش توافق بود. او اصلاحاتی را برای معاهده‌ ای قطعی پیشنهاد داد، درگیری نظامی انگلیس را کاهش داد (دو افسر، چارلز کریستی و لیندزی بتون و برخی از گروهان مشق نظامی با ارتش ایران ترک مأموریت کردند) و تهدید کرد که از پرداخت مبلغ یارانه وعده‌ داده ‌شده به قاجارها امتناع خواهد کرد.

در فوریه ۱۸۱۲م، رتیسچوف فرماندهی نیروهای روسی را به‌ عهده گرفت و مذاکرات صلح را با ایرانیان آغاز کرد. اوزلی و نماینده وی در مذاکرات، جیمز موریه، به‌عنوان واسطه عمل کردند و پیشنهادهای مختلفی به رتیسچوف ارائه دادند، اما آنها پذیرفتند. در ماه اوت، عباس میرزا جنگ را از سرگرفت و لنکران را فتح کرد. پس از آنکه خبر رسید که ناپلئون مسکو را اشغال کرده‌ است، مذاکرات در رمضان ۱۲۲۷ه‍.ق/ سپتامبر ۱۸۱۲م به حالت تعلیق درآمد. سپس در ۲۴ شوال ۱۲۲۷ه‍.ق/ ۳۱ اکتبر ۱۸۱۲م، در حالی که رتیسچوف در تفلیس بود، ژنرال پیتر کوتلیارفسکی حملهٔ شبانهٔ غافلگیرانه ‌ای به اردوگاه ایران در اصلاندوز انجام داد که منجر به شکست کامل ارتش عباس میرزا و کشت ‌شدن یکی از افسران پشتیبانی ‌کننده انگلیس به‌ نام کریستی شد. از آنجا که به ‌طور فزاینده‌ ای آشکار شد که تهاجم ناپلئون به روسیه ناموفق بوده ‌است، روس‌ها به دنبال عملیات تهاجمی‌تری در قفقاز بودند. در اوایل سال ۱۸۱۳م، دژ ایران در لنکران سقوط کرد و پادگان آن نابود شد و به روس‌ها این امکان را داد تا دوباره اکثر تالش را اشغال کنند. اگرچه فتحعلی شاه و عباس میرزا پس از این شکست می‌خواستند به جنگ بپردازند، اما سرانجام ناچار شدند در برابر اوزلی تسلیم شوند که به شاه اطمینان داد که یا روس‌ها امتیازات ارضی خواهند داد یا انگلیسی‌ها یارانهٔ وعده‌ داده‌شدهٔ خود را ادامه خواهند داد.

تنظیم و تصویب عهد نامه:

طرفین برای مذاکره در روستای گلستان در قره‌باغ، با رتیسچوف نماینده روسیه و ابوالحسن شیرازی و اوزلی به‌عنوان نماینده برای ایران دیدار کردند. اوزلی چیزی بیشتر از استفاده از نفوذ خود برای ادامه مسیر در جهت توافق و محافظت از منافع انگلیس انجام نداد، زیرا شرایط واقعی این توافق‌نامه اساساً توسط رتیسچوف دیکته شده بود. پیمان گلستان در تاریخ ۲۹ شوال ۱۲۲۸ه‍.ق/ ۲۴ اکتبر ۱۸۱۳م منعقد شد و در سپتامبر ۱۸۱۴م در تفلیس تصویب شد. این قرارداد توقف همهٔ خصومت‌ها را بین روسیه و ایران شامل میشد.

 (ماده ۱) تعیین حدود مرزی بین آن‌ها را براساس «وضعیت فعلی» فراهم کرده ‌است، یعنی هر یک از طرف‌ها اساساً قلمرو خود را تحت کنترل خود نگه می‌دارند. مرز بین دو قدرت در امتداد خطی از «آدینه ‌بازار مشخص شد، و مستقیماً به‌ سمت دشت مغان به سمت قسمتهای آنس (خوانده شود ارس) در یدی بلوک، از ارس به محل اتصال کپنک ‌چای در پشت تپه مقری؛ از آنجا مرز قره ‌باغ و نخجوان از بالای کوه‌ های آلاگوز تا در آلاگوز است، و از آنجا مرز قره‌ باغ، نخجوان، ایروان و نیز بخشی از گرجستان و قازاخ و شمس‌الدین‌لو توسط ایشک میدان جدا شده ‌است. از ایشک میدان خط زنجیره ‌ای از کوه‌ ها در سمت راست و رودخانه حمزه چمن، و از قله کوه‌ های پنبک به شوره ‌گل و از آنجا در امتداد آلاگوز در امتداد روستای شوره‌ گل و بین آنهایی که از روستای مستره می‌گذرد تا اینکه به رودخانه آرپا برسد.» از آنجا که اوضاع در تالش همچنان مورد اعتراض بود، برای حل‌ وفصل به کمیسیون بعدی واگذار شد.

(ماده ۲) شاه ایران مجبور شد حاکمیت تزار بر گرجستان، مینگرل، آبخاز، گنجه، قره ‌باغ، قبه، دربند، باکو، داغستان، شکی و سایر سرزمین‌ها را به‌رسمیت بشناسد

(ماده ۳) این نه ‌تنها ازدست ‌رفتن حاکمیت ایرانیان بر قفقاز را منعکس می‌کند، بلکه ادعاهای عثمانی را نسبت به برخی از این سرزمین‌ها کم کرد. روس‌ها این حق را پیدا کردند که «شاهزاده ‌ای را که به ‌عنوان وارث معرفی می‌شود، به‌ رسمیت بشناسند، و در صورت لزوم بتوانند به او کمک کند تا هرگونه حزب مخالف را سرکوب کند

(ماده ۴) این زبانِ به عمد مبهم به منظور دستیابی به درخواست خاص روسیه برای حمایت از عباس میرزا به‌عنوان جانشین سلطنت بود و به ‌طور ضمنی درخواست پیش ‌گیرانه و توهین ‌آمیزِ شناخت رسمی فتحعلی به‌ عنوان شاه در این پیمان بود. درحالی‌که ممکن است این ماده برای کاهش این ترس گنجانده شده باشد که شاهزادگان رقیب سعی کنند از ضررهای ارضی ناشی از این پیمان به‌ عنوان ابزاری برای بی ‌اعتبار کردن و جایگزینی عباس میرزا به‌ عنوان وارث بلافصل استفاده کنند، اما همچنین پیش ‌زمینه‌ای خطرناک را ایجاد کرد که روسیه نه ‌فقط حق «به‌ رسمیت شناختن» بلکه در واقع تصویب یا به‌ طور ضمنی وتو تعیین ولیعهد ایرانی را داشته باشد. روسیه همچنین حق دسترسی کشتی‌های تجاری خود را به بنادر ایرانی خزر و حق انحصاری نگهداری کشتی‌های جنگی در خزر را تضمین کرد

(ماده ۵) برای تبادل زندانیان، انتصاب سفیران، روابط تجاری، گمرک کالاها و سایر امور روزمره ترتیب داده شده ‌است.

از جمله مناطقی که از ایران جدا شد عبارت‌اند از:

• قره‌باغ

• گنجه

• شکی

• شروان

• قوبا

• دربند

• باکو

• هرجا از ولایات تالش را که بالفعل در تصرف روسیه بود.

• داغستان

• ایالت‌های شرقی گرجستان یعنی کاختی و کارتلی و ایالت‌های غربی گرجستان شامل آبخاز، سامگرلو (مرگالیا)، گوریا و ایمرتی (آچوق ‌باشی) و تمام شهرها و شهرک‌ها و روستاهای مناطق غربی گرجستان در ساحل دریای سیاه

با انطباق نقشه طی یک تخمین با تقریب درست، می‌توان گفت که در طی عهدنامه گلستان در مجموع حدود ۲۲۰ هزار کیلومتر مربع شامل حدود ۲۰ هزار کیلومتر مربع از چچن و اینگوش امروزی، حدود ۵۰ هزار کیلومتر مربع از داغستان امروزی، حدود ۸۰ هزار کیلومتر مربع از جمهوری آذربایجان امروزی، حدود ۱۰ هزار کیلومتر مربع از ارمنستان امروزی و حدود ۶۸ هزار کیلومتر مربع از گرجستان امروزی از ایران جدا شد.

چهارده شهر قفقاز (چهارده ولایت قفقازی ایران)

به‌طور دقیق هفده ولایت قفقازی ایران بدین شرح است: قرارداد گلستان (۲۰ مهرماه ۱۱۹۲ خورشیدی): این قرارداد به دنبال جنگ‌های ده سالهٔ روسیه علیه ایران، بر ملت ما تحمیل شد. بر پایهٔ قرارداد گلستان، چهارده ایالت و ولایت قفقاز، از دیگر سرزمین‌های مشترک جدا افتاده و زیر سلطهٔ روسیهٔ تزاری قرار گرفت. ایالت‌ها و ولایت‌های چهارده گانهٔ مزبور عبارت بودند از: ایالت گنجه و قره ‌باغ، ولایت‌های شکی، شیروان، قبه، دربند، بادکوبه، داغستان و گرجستان، محال شوره ‌گل، آچوق ‌باشی، گروزیه، منگریل و آبخاز. افزون بر آن، بخشی از سرزمین تالش نیز به تصرف روس‌ها، درآمد و حاکمیت بدون منازع ایران بر دریای مازندران، خدشه‌ دارشد.

فصل سوم این قرارداد اعلام می‌دارد که اعلیحضرت قدر قدرت، پادشاه اعظم مالک با استقلال کل ممالک ایران به جهت ثبوت دوستی و وفاقی که به اعلیحضرت خورشید رتبت، امپراتور کل ممالک روسیه دارند به این صلح ‌نامه به عوض خود و ولیعهدان عظام تخت شاهانه ایران ولایات قره باغ و گنجه که اکنون موسوم به الیزابت ‌پول است و الکای خوانین ‌نشین شکی، شیروان، قوبٌه، دربند، بادکوبه و هر جا از ولایات طالش را با خاکی که الآن در تحت تصرف دولت روسیه است و تمامی داغستان، گرجستان، محال شوره گل، آچوق باش، کورنه، مینگرلی، آبخازی و تمامی الکا و اراضی که در میانه قفقازیه و سرحدات معینه الحاله بوده و نیز آنچه از اراضی دریای قفقازیه الی کنار دریای خزر متصل است مخصوص و متعلق به ممالک آمپیریه روسیه می‌داند.

عهدنامهٔ گلستان به‌ طور طبیعی نومیدی بزرگی برای ایرانیان بود و از طرف مقامات رسمی همچون میرزا بزرگ با مخالفت شدیدی روبه‌ رو بود. با اینکه ایران قبل از نبرد اصلاندوز، جنگی معقول و منطقی انجام داده بود و برای حفظ منافع خود در مذاکرات به‌ شدت بر کمک بریتانیا حساب کرده بود، اکنون نه‌ تنها باید موقعیت روسیه را در گرجستان به‌ رسمیت می‌شناخت بلکه از هرگونه ادعای حاکمیت بر خانات قفقاز شرقی و سایر امتیازات سیاسی و اقتصادی مهم دیگر دست برمی‌داشت. پذیرفتن این ضررها برای قاجارها بسیار دشوار بود، بخشی از آن به ‌دلیل شور مذهبی‌ای بود که از طریق تشویق علمای شیعه برای تبلیغ جنگ علیه روسیه به‌ عنوان جهاد یا جنگی مقدس اعلام کردند و بخشی دیگر تا حدودی به این دلیل که جنگ به آنان، تصویر دقیقی از نیروهایی که روسیه، به هنگام عدم نیاز در مخاصمهٔ بزرگتر اروپایی، می‌توانست بر سرحدات قفقاز مسلط کند، نداده بود. شرایط رضایت‌بخش این پیمان، با عدم موفقیت اوزلی در ترغیب تزار به تعدیل مقررات سرزمینی همان‌طور که او اعلام کرده بود می‌خواهد، همراه شد؛ و نیز مذاکرات ادامه‌دار در مورد وعده‌های ناپایدار بریتانیایی برای یارانه‌ ها و حمایت، باعث ایجاد اصطکاک بین ایران و انگلیس شد. بااین‌حال، این پیمان نقش روسیه را در امور سیاسی و اقتصادی ایران بسیار افزایش داد، درحالی‌که به ‌طور کامل اهداف ارضی روسیه، به ‌ویژه فرماندهان و افسران ارتش در قفقاز را برآورده نکرد.

جدی‌ترین نقص در پیمان گلستان، ابهام در تنظیمات ارضی آن بود، به‌عنوان مثال، در مورد منطقهٔ تالش جایی که به کمیسیون‌های منتخب دوجانبه داده شد تا «مشخص کنند که چه کوه‌ ها، رودخانه ‌ها، دریاچه‌ ها، روستاها و مزارع در خط مرزی نشان‌گذاری می‌شوند.» حتی اگر یکی از طرفین قرارداد ادعا کند که «به تمامیت ارضی» تحت اصل «وضعیت فعلی» تجاوز شده ‌است، مرزهای مندرج در این پیمان مورد تجدید نظر قرار خواهد گرفت. این موضوع عملاً تضمین کرد که مناقشات ارضی در حقیقت پس از امضای پیمان ادامه خواهند یافت. یکی از مناطق پرمخاطره همچنان منطقه بین دریاچه گوگجه و ایروان بود و اشغال نظامی روسیه در منطقهٔ گوگجه در سال ۱۸۲۵م، منجر به جنگ دوم روسیه و ایران در ۱۸۲۶–۲۸م شد.