هپنینگ (Happening) در تئاتر: تجربه‌ای زنده، بی‌واسطه و غیرقابل تکرار
ارسال شده توسط mahtabmni در دسته بندی یادگیری 3 ماه پیش

⚠️ گزارش تخلف

هپنینگ نوعی از هنر اجرایی است که در دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی شکل گرفت و مرزهای میان تئاتر، هنرهای تجسمی و زندگی روزمره را از بین برد. برخلاف تئاتر سنتی که معمولاً متن‌محور و از پیش تمرین‌شده است، هپنینگ بر پایه‌ی بداهه‌پردازی، تعامل با مخاطب و استفاده از فضای غیرمتعارف بنا شده. در هپنینگ، اتفاقات از پیش تعیین‌شده نیستند، بلکه در لحظه و بر اساس واکنش‌ها شکل می‌گیرند.

ویژگی‌های اصلی هپنینگ

1. بدون ساختار مشخص: هپنینگ معمولاً فاقد طرح و فیلمنامه‌ی کلاسیک است.

2. مشارکت مخاطب: تماشاگر از حالت منفعل خارج شده و جزئی از اجرا می‌شود.

3. غیرقابل تکرار: هر اجرای هپنینگ منحصر به همان لحظه است؛ نمی‌توان آن را دقیقاً تکرار کرد.

4. اتفاق در فضاهای غیرسنتی: مانند خیابان، پارک، گالری، یا حتی فروشگاه.

5. تلفیق با زندگی روزمره: مرز بین هنر و زندگی روزمره محو می‌شود.

خاستگاه تاریخی

هپنینگ با هنرمندانی چون «آلن کاپرو» (Allan Kaprow) آغاز شد. او واژه‌ی "هپنینگ" را برای نخستین‌بار در دهه ۱۹۵۰ برای توصیف آثاری به کار برد که در آن‌ها رویدادها به‌جای نمایش دادن یک داستان، خودشان به موضوع تبدیل می‌شدند. کاپرو معتقد بود که تئاتر باید از قالب‌های سنتی خارج شود و به زندگی واقعی نزدیک‌تر گردد.

تفاوت هپنینگ با تئاتر تعاملی

گرچه در هر دو، مخاطب نقش فعالی دارد، اما در تئاتر تعاملی هنوز یک ساختار نسبی، شخصیت‌پردازی و هدف مشخص وجود دارد. درحالی‌که هپنینگ بیشتر یک «اتفاق» است؛ چیزی که ناگهان در محیطی خاص رخ می‌دهد و گاهی مخاطب حتی نمی‌داند که در یک اثر هنری شرکت کرده است!

تأثیرات هپنینگ بر تئاتر معاصر

هپنینگ راه را برای شکل‌گیری فرم‌هایی مثل:

پرفورمنس آرت

تئاتر محیطی

تئاتر خیابانی باز کرد. هنرمندان معاصر بسیاری هنوز از تکنیک‌ها و روحیه‌ی آزاد هپنینگ در آثار خود استفاده می‌کنند.

نمونه‌ای ساده برای درک بهتر

فرض کن گروهی از بازیگرها در میدان ولیعصر تهران بدون اعلام قبلی شروع به شستن مجسمه وسط میدان با اسفنج‌های رنگی کنند. مردم اول متعجب می‌شن، بعضی‌ها می‌پرسن چه خبره، بعضی‌ها کمک می‌کنن. هیچ توضیحی داده نمی‌شه. اون اجرا، همزمان یک اثر هنری، یک کنش اجتماعی و یک «هپنینگ» به شمار میاد.

تئاتر، به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و پویاترین هنرهای نمایشی، همواره در طول تاریخ شاهد تحولات و نوآوری‌های گوناگونی بوده است. یکی از این نوآوری‌ها که در دهه‌های اخیر به طور فزاینده‌ای مورد توجه قرار گرفته، «هپنینگ» (Happening) است. هپنینگ، به عنوان شکلی از هنر اجرا (Performance Art)، مرزهای سنتی تئاتر را درهم شکسته و تجربه‌ای تعاملی، غیرقابل پیش‌بینی و اغلب بداهه را برای مخاطبان رقم می‌زند. در این مقاله، به بررسی عمیق‌تر هپنینگ در تئاتر، ویژگی‌ها، تاریخچه، اهداف و تاثیرات آن خواهیم پرداخت.

هپنینگ چیست؟ تعریفی جامع و دقیق

هپنینگ، در لغت به معنای «اتفاق افتادن» یا «رخ دادن» است. در هنر، هپنینگ به رویدادی هنری اطلاق می‌شود که معمولاً غیرقابل پیش‌بینی، بداهه، تعاملی و بدون پیرنگ مشخص است. هپنینگ‌ها اغلب در فضاهای غیرمتعارف مانند خیابان‌ها، گالری‌ها، یا حتی خانه‌های شخصی برگزار می‌شوند و هدف آن‌ها ایجاد تجربه‌ای حسی و فکری برای مخاطبان است. در هپنینگ، مرز بین هنرمند و مخاطب کمرنگ شده و مخاطب به عنوان بخشی فعال در اجرا در نظر گرفته می‌شود.

ویژگی‌های کلیدی هپنینگ در تئاتر

هپنینگ در تئاتر، دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که آن را از سایر اشکال نمایشی متمایز می‌کند. برخی از این ویژگی‌ها عبارتند از:

• بداهه بودن: هپنینگ‌ها معمولاً بر اساس بداهه و لحظه‌ای بودن شکل می‌گیرند. هنرمندان و مخاطبان در طول اجرا، به طور مشترک در خلق اثر هنری سهیم هستند.
• تعامل با مخاطب: هپنینگ‌ها، تعامل مستقیم و فعال مخاطب را با اجرا تشویق می‌کنند. مخاطبان ممکن است در طول اجرا، به سوالات پاسخ دهند، حرکاتی را انجام دهند، یا حتی اشیایی را دستکاری کنند.
• فضای غیرمتعارف: هپنینگ‌ها اغلب در فضاهای غیرتئاتری مانند خیابان‌ها، پارک‌ها، گالری‌ها، یا حتی مکان‌های متروکه برگزار می‌شوند. این امر به ایجاد تجربه‌ای غیرمنتظره و جذاب برای مخاطبان کمک می‌کند.
• عدم وجود پیرنگ مشخص: هپنینگ‌ها معمولاً فاقد پیرنگ یا داستان مشخص هستند. تمرکز اصلی بر روی تجربه حسی و فکری مخاطب است، نه روایت یک داستان.
• استفاده از عناصر چندرسانه‌ای: هپنینگ‌ها ممکن است از عناصر چندرسانه‌ای مانند موسیقی، صدا، نور، ویدئو، و اشیاء مختلف برای ایجاد تجربه‌ای غنی و متنوع برای مخاطبان استفاده کنند.

تاریخچه هپنینگ در تئاتر

هپنینگ به عنوان یک جنبش هنری، در دهه 1950 میلادی در ایالات متحده آمریکا ظهور کرد. هنرمندانی مانند آلن کاپرو، جان کیج، و رابرت راشنبرگ از جمله پیشگامان این جنبش بودند. کاپرو، که اغلب به عنوان «پدر هپنینگ» شناخته می‌شود، در سال 1959 اصطلاح «هپنینگ» را برای توصیف آثار هنری خود ابداع کرد. او معتقد بود که هنر باید از محدودیت‌های گالری‌ها و موزه‌ها خارج شده و به زندگی روزمره مردم وارد شود.

در دهه 1960، هپنینگ به اروپا و سایر نقاط جهان گسترش یافت و به عنوان شکلی از هنر اعتراضی و رادیکال مورد استفاده قرار گرفت. هنرمندان از هپنینگ برای بیان انتقادات خود از جنگ، نژادپرستی، و سایر مسائل اجتماعی استفاده می‌کردند.

اهداف هپنینگ در تئاتر

هپنینگ در تئاتر، اهداف مختلفی را دنبال می‌کند. برخی از این اهداف عبارتند از:

• به چالش کشیدن مرزهای سنتی تئاتر: هپنینگ، با شکستن قواعد و قراردادهای تئاتر سنتی، به دنبال ایجاد تجربه‌ای نوآورانه و غیرمنتظره برای مخاطبان است.
• ایجاد تعامل فعال با مخاطب: هپنینگ، مخاطب را به عنوان بخشی فعال در اجرا در نظر می‌گیرد و او را تشویق می‌کند تا در خلق اثر هنری سهیم باشد.
• برانگیختن احساسات و افکار مخاطب: هپنینگ، با استفاده از عناصر مختلف حسی و فکری، به دنبال برانگیختن احساسات و افکار مخاطب است و او را به تفکر و تعمق وا می‌دارد.
• انتقاد از مسائل اجتماعی و سیاسی: هپنینگ، می‌تواند به عنوان ابزاری برای بیان انتقادات اجتماعی و سیاسی مورد استفاده قرار گیرد. هنرمندان می‌توانند از هپنینگ برای به چالش کشیدن قدرت، نابرابری، و سایر مسائل اجتماعی استفاده کنند.
• تجربه فضاهای جدید: هپنینگ، با برگزاری در فضاهای غیرمتعارف، به مخاطبان این امکان را می‌دهد تا تجربه‌ای جدید و متفاوت از هنر داشته باشند.

تاثیرات هپنینگ در تئاتر

هپنینگ، تاثیرات عمیقی بر تئاتر و هنر اجرا داشته است. برخی از این تاثیرات عبارتند از:

• گسترش مرزهای تئاتر: هپنینگ، با شکستن قواعد و قراردادهای تئاتر سنتی، به گسترش مرزهای این هنر کمک کرده است.
• تاکید بر تعامل با مخاطب: هپنینگ، با تاکید بر تعامل فعال با مخاطب، رویکرد جدیدی را در تئاتر ایجاد کرده است.
• الهام‌بخشیدن به هنرمندان: هپنینگ، الهام‌بخش بسیاری از هنرمندان در زمینه‌های مختلف هنری بوده است.
• تغییر نگرش نسبت به هنر: هپنینگ، به تغییر نگرش نسبت به هنر کمک کرده است و نشان داده است که هنر می‌تواند در هر زمان و مکانی رخ دهد.

نمونه‌هایی از هپنینگ‌های مشهور

در طول تاریخ، هپنینگ‌های متعددی برگزار شده‌اند که هر کدام به نحوی در شکل‌گیری و تکامل این هنر نقش داشته‌اند. برخی از این هپنینگ‌های مشهور عبارتند از:

• Yard (1961) اثر آلن کاپرو: در این هپنینگ، مخاطبان در یک حیاط پر از لاستیک‌های ماشین رها می‌شدند و آزاد بودند تا با آن‌ها تعامل کنند.
• 18 Happenings in 6 Parts (1959) اثر آلن کاپرو: این هپنینگ، شامل مجموعه‌ای از رویدادهای کوتاه و غیرمرتبط بود که در فضاهای مختلف یک گالری برگزار می‌شد.
• Auto Destructive Art (1960) اثر گوستاو متزگر: در این هپنینگ، متزگر با استفاده از اسید، نقاشی‌هایی را بر روی بوم‌های نایلونی تخریب می‌کرد.

هپنینگ در ایران

هپنینگ در ایران نیز سابقه‌ای دارد و هنرمندان ایرانی نیز به این شکل از هنر اجرا توجه نشان داده‌اند. هرچند که به دلیل محدودیت‌ها و موانع مختلف، هپنینگ در ایران به اندازه سایر کشورها گسترش نیافته است، اما هنرمندانی بوده‌اند که با برگزاری هپنینگ‌ها، به دنبال ایجاد تجربه‌های جدید و متفاوت برای مخاطبان ایرانی بوده‌اند. برای مثال، می‌توان به فعالیت‌های گروه «هنر برای صلح» اشاره کرد که در سال‌های اخیر، هپنینگ‌هایی را با موضوعات اجتماعی و زیست‌محیطی برگزار کرده‌اند.

آینده هپنینگ در تئاتر

با توجه به پویایی و نوآوری هنر اجرا، می‌توان انتظار داشت که هپنینگ در تئاتر در آینده نیز به تکامل خود ادامه دهد. با پیشرفت تکنولوژی و گسترش رسانه‌های دیجیتال، هنرمندان می‌توانند از ابزارهای جدیدی برای خلق هپنینگ‌های تعاملی و جذاب استفاده کنند. همچنین، با افزایش آگاهی نسبت به مسائل اجتماعی و زیست‌محیطی، می‌توان انتظار داشت که هپنینگ‌ها با موضوعات انتقادی و اعتراضی بیشتری برگزار شوند.

نتیجه‌گیری

هپنینگ در تئاتر، به عنوان شکلی از هنر اجرا، تجربه‌ای نوآورانه و فراتر از مرزهای سنتی تئاتر را برای مخاطبان رقم می‌زند. هپنینگ با تاکید بر بداهه بودن، تعامل با مخاطب، و استفاده از فضاهای غیرمتعارف، به دنبال ایجاد تجربه‌ای حسی و فکری برای مخاطبان است و آن‌ها را به تفکر و تعمق وا می‌دارد. با توجه به پویایی و نوآوری هنر اجرا، می‌توان انتظار داشت که هپنینگ در تئاتر در آینده نیز به تکامل خود ادامه دهد و نقش مهمی در شکل‌گیری و تحول این هنر ایفا کند.

#هپنینگ_تئاتر #هنر_اجرا #تئاتر_تجربی #تئاتر_تعاملی #آلن_کاپرو #هنر_معاصر #تئاتر_اعتراضی