
واریس مری شامل سیاهرگهای بزرگ شده و غیر طبیعی در لولهای است که گلو را به معده متصل میکند (مری). این وضعیت غالبا در آدمهایی ایجاد میشود که به بیماریهای شدید کبدی مبتلا هستند. واریس مری هنگامی ایجاد میشود که جریان طبیعی خون در کبد به وسیلهی یک لخته خون یا بافت زخمی در این اندام مسدود شود. جریان خون برای دور زدن این انسداد وارد رگهای خونی کوچکتری میشود که برای حمل حجم بالایی از خون ساخته نشدهاند. این رگها دچار نشتی یا حتی پارگی میشوند؛ این وضعیت میتواند به خونریزی خطرناکی منجر شود که جان بیمار را تهدید خواهد کرد.
علائم، علت، تشخیص و درمان واریس مری
برخی داروها یا روشهای پزشکی میتوانند به پیشگیری یا توقف خونریزی از سیاهرگهای واریسی موجود در مری کمک کنند.
۱. علائم
واریس مری معمولا تا پیش از شروع خونریزی باعث ایجاد هیچ نشانه یا علامتی نمیشود. نشانهها و علائم خونریزی از سیاهرگهای واریسی مری عبارت هستند از
الف. استفراغ مقدار زیادی خون
ب. مدفوع سیاه، خونی، یا قیری
پ. سرگیجه و سبکی سر
ت. از دست هوشیاری، در موارد شدید
در صورت ابتلا به نشانههای بیماری کبدی، پزشک معالج ممکن است به وجود رگهای واریسی مری مشکوک شود، از جمله
الف. زرد شدن پوست و چشمها (یرقان)
ب. خونریزی و کبودی سریع و آسان بدن
پ. تجمع مایعات در شکم (آبآوردگی شکم یا آسیت)
در صورت مشاهدهی نشانهها یا علائم نگران کننده باید فورا نزد پزشک بروید. چنانچه دچار بیماری کبدی هستید، از پزشک معالجتان دربارهی خطرات واریس مری و اقداماتی که میتوانند خطر بروز این وضعیت را کاهش دهند، اطلاعات به دست بیاورید. همچنین، از پزشک در مورد زمان مناسب برای بررسی وضعیت مری، جهت بررسی احتمال وجود رگهای واریسی در مری سوال بپرسید.
چنانچه پزشک تشخیص دهد که دچار واریس مری شدهاید، احتمالا راهنماییهای لازم را جهت شناسایی نشانههای خونریزی به شما ارائه خواهد داد. خونریزی از رگهای واریسی مری یک وضعیت اورژانسی است. بنابراین، چنانچه دچار استفراغ یا مدفوع خونی شدهاید، فورا با اورژانس تماس بگیرید یا به نزدیکترین مرکز اورژانس بروید.
۲. علتها
گاهی اوقات، واریس مری هنگامی ایجاد میشود که جریان خون در کبد، معمولا به وسیلهی بافت زخمی موجود در کبد ناشی از بیماری کبدی، مسدود میشود. در اثر این وضعیت، خون زیادی در این ناحیه انباشته میشود و به سیاهرگ بزرگ (سیاهرگ دروازهای یا ورید باب) فشار زیادی وارد میکند – این سیاهرگ خون را به کبد میرساند.
افزایش فشار (فشار خون بالا در سیاهرگ دروازهای) باعث میشود خون مسیرهای دیگری را برای جریان انتخاب کند – یعنی سیاهرگهای کوچکتری از جمله رگهای موجود در پایینترین بخش مری. این سیاهرگها با دیوارههای نازکشان مملو از خون میشوند و ورم میکنند. گاهی اوقات این سیاهرگها دچار پارگی و خونریزی میشوند.
علتهای بروز واریس مری شامل موارد زیر هستند:
الف. زخمی شدن شدید بافت کبد (سیروز) – شماری از بیماریهای کبدی – از قبیل عفونت هپاتیت، بیماری کبد الکلی، بیماری کبد چرب، و نوعی اختلال مجرای صفرا به نام سیروز صفراوی – ممکن است به بروز سیروز کبدی منجر شوند.
ب. لختهی خون (ترومبوزیس) – وجود لختهی خون در سیاهرگ دروازهای یا در یکی از سیاهرگهایی که سیاهرگ دروازهای را تغذیه میکنند (سیاهرگ طحالی) میتواند به بروز واریس مری منجر شود.
پ. عفونت انگلی – شیستوزمیازیس یا تب حلزون نوعی عفونت انگلی است که در بخشهایی از آفریقا، آمریکای جنوبی، منطقهی کارائیب، خاور میانه و شرق آسیا مشاهده شده است. این انگل میتواند به کبد، و همچنین ریهها، روده، مثانه، و سایر اندامها آسیب وارد کند.
۳. عوامل خطر
با اینکه بسیاری از آدمهای مبتلا به بیماری کبدی پیشرفته معمولا دچار واریس مری میشوند، این وضعیت در بیشتر این آدمها به خونریزی منجر نمیشود. احتمال خونریزی واریس مری در موارد زیر افزایش مییابد:
الف. افزایش فشار بر سیاهرگ دروازهای – خطر خونریزی در اثر افزایش فشار بر سیاهرگ دروازهای افزایش مییابد.
ب. بزرگ شدن سیاهرگهای واریسی – هر چه واریس مری بزرگتر شود، احتمال خونریزی از آنها نیز بیشتر میشود.
پ. ایجاد لکههای قرمز بر روی واریس – هنگامی که با استفاده از یک لولهی باریک و انعطاف پذیر (آندوسکوپ) – که از گلو عبور میکند و به سمت پایین میرود – وضعیت واریس مری بررسی میشود، در برخی افراد خطوط قرمز بلند یا لکههای قرمز رنگی روی واریسها گزارش میشود. این لکههای قرمز نشاندهندهی افزایش احتمال خونریزی هستند.
ت. ابتلا به سیروز شدید یا نارسایی کبدی – غالبا هر چه بیماری کبدی شدیدتر باشد، احتمال خونریزی از سیاهرگهای واریسی در مری بیشتر است.
ث. ادامهی مصرف الکل – خطر خونریزی از واریس مری در صورت ادامهی مصرف الکل بسیار بیشتر میشود، به خصوص اگر بیماریتان به دلیل مصرف الکل ایجاد شده باشد.
چنانچه سابقهی خونریزی از سیاهرگهای واریسی مری را داشته باشید، احتمال تکرار خونریزی افزایش مییابد.
۴. عوارض بیماری
خونریزی خطرناکترین و جدیتری عارضهی ابتلا به واریس مری به شمار میرود. چنانچه یک بار دچار خونریزی از سیاهرگهای واریسی شده باشید، احتمال خونریزی مجدد افزایش مییابد. اگر خون زیادی از بدهید، خطر شوک (افت فشار خون) و حتی مرگ نیز وجود خواهد داشت.
۵. پیشگیری
در حال حاضر، هیچ درمانی برای پیشگیری از ایجاد سیاهرگهای واریسی در بیماران مبتلا به سیروز وجود ندارد. با اینکه استفاده از داروهای مسدودکننده گیرنده آدرنرژیک بتا در پیشگیری از خونریزی در بسیاری از آدمهای مبتلا به واریس مری موثر است، این داروها از تشکیل سیاهرگهای واریسی پیشگیری نمیکنند.
چنانچه پزشک ابتلا به بیماری کبدی را در شما تشخیص داده باشد، از وی دربارهی استراتژیهای اجتناب از عوارض بیماری کبدی پرس و جو کنید. برای حفظ سلامت کبد باید نکتههای زیر را رعایت کنید:
الف. از مصرف الکل خودداری کنید. غالبا به بیماران مبتلا به بیماری کبدی اکیدا توصیه میشود از مصرف الکل پرهیز کنند، زیرا پردازش الکل وظیفهی کبد است. مصرف الکل ممکن است استرس را بر کبد آسیب دیدهی بیمار افزایش دهد.
ب. از یک رژیم غذایی سالم و متعادل پیروی کنید. از یک رژیم غذایی گیاهی پیروی کنید که سرشار از میوهها و سبزیها باشد. از غلات کامل و منبع کم چرب پروتئین استفاده کنید؛ و میزان مصرف غذاهای چرب و سرخ کرده را نیز کاهش دهید.
پ. سعی کنید دچار اضافه وزن نشوید. وجود چربی بیش از اندازه در بدن به کبد آسیب میرساند. چاقی مفرط با افزایش خطر ایجاد عوارض بیماری سیروز در ارتباط است. چنانچه دچار چاقی مفرط یا اضافه وزن هستید، برای کاهش وزنتان تلاش کنید.
ت. از مواد شیمیایی دوری، یا در استفاده از آنها دقت کنید. با دقت از دستورالعمل استفاده از مواد شیمیایی خانگی نظیر سفید کنندهها، ضد عفونی کنندهها، و اسپریهای حشرهکش پیروی کنید. چنانچه همیشه با مواد شیمیایی کار میکنید، تمام نکات ایمنی را رعایت کنید. کبد سموم را از بدن دفع میکند؛ بنابراین، با محدود کردن میزان ورود سموم به کبد، فشار وارده بر این اندام حیاتی را کاهش دهید.
ث. خطر ابتلا به هپاتیت را در خود کاهش دهید. استفادهی مشترک از سرنگ و داشتن رابطهی جنسی محافظت نشده میتوانند خطر ابتلا به هپاتیت B و C را افزایش دهند. با خودداری برقراری روابط جنسی پرخطر یا استفاده از کاندوم در روابط جنسی از سلامت خود محافظت کنید. جهت بررسی خطر ابتلا به هپاتیت A، B، و C آزمایشهای لازم را به عمل بیاورید، زیرا این عفونت میتواند وضعیت بیماری کبدی را وخیمتر کند. همچنین، از پزشک معالجتان بپرسید آیا ضرورتی برای دریافت واکسن هپاتیت A و B وجود دارد یا خیر.
۶. تشخیص
چنانچه دچار سیروز شده باشید، پزشک معالج هنگام تشخیص بیماری سیروز، برای بررسی احتمال وجود سیاهرگهای واریسی در مری آزمایشهایی را به عمل خواهد آورد. دفعات مورد نیاز برای انجام آزمایش تشخیص واریس مری به شدت وضعیتتان بستگی دارد. آزمایشهای مورد استفاده جهت تشخیص واریس مری شامل موارد زیر هستند:
الف. آزمایش آندوسکوپی – آزمایشی به نام آندوسکوپی بخش فوقانی دستگاه گوارش رایجترین روش برای بررسی وضعیت مری در خصوص سیاهرگهای واریسی است. پزشک لولهی باریک، انعطاف پذیر، و نورانی (آندوسکوپ) را از طریق دهان وارد مری، معده، و ابتدا رودهی کوچک (دوازدهه) میکند.
پزشک به وسیلهی این لوله به دنبال رگهای متسع (گشاد شده) میگردد؛ اگر چنین رگهایی را پیدا کرد، آنها را اندازهگیری میکند؛ و به دنبال خطوط و لکههای قرمزی میگردد که معمولا مهمترین نشانهی خطر خونریزی به شمار میروند. در طول این آزمایش، میتوان اقدامات درمانی را نیز به عمل آورد.
ب. آزمایشهای تصویربرداری – سیتی اسکن شکمی و سونوگرافی فراصوتی داپلر از طحال و سیاهرگ دروازهای میتوانند وجود واریس مری را تشحیص دهند. نوعی سونوگرافی به نام الاستوگرافی گذرا وجود دارد که با استفاده از آن میتوان با اندازهگیری بافتهای زخمی موجود در کبد، احتمال افزایش فشار بر روی سیاهرگ دروازهای و در نتیجه، احتمال بروز واریس مری را بررسی کرد.
پ. کپسول آندوسکوپی – در این آزمایش، بیمار کپسولی به اندازهی یک قرص ویتامین حاوی یک دوربین کوچک را میبلعد؛ این دوربین در مسیر حرکت خود در مجاری گوارشی، حین عبور مری میتواند تصاویری از آن را تهیه کند. این روش برای آدمهایی که قادر نیستند یا تمایل ندارند از آزمایش آندوسکوپی استفاده کنند، گزینهی مناسبی است. البته، این فناوری از آندوسکوپی معمولی گرانتر است و در همهی مراکز پزشکی در دسترس بیماران نیست. کپسول آندوسکوپی فقط میتواند به تشخیص واریس مری کمک کند، و قابلیت درمانی ندارد.
۷. درمان
هدف اصلی درمان واریس مری پیشگیری از بروز خونریزی است. خونریزی سیاهرگهای واریس مری میتواند بسیار خطرناک و مرگبار باشد. در صورت بروز خونریزی، پزشکان با استفاده از برخی روشهای موجود میتوانند آن را متوقف کنند.
روشهای درمانی جهت پیشگیری از خونریزی
روشهای درمانی جهت کاهش فشار خون سیاهرگ دروازهای ممکن است خطر خونریزی واریس مری را کاهش دهد. این روشهای درمانی شامل موارد زیر میشوند:
الف. مصرف داروهایی برای کاهش فشار بر روی سیاهرگ دروازهای – نوعی داروی فشار خون به نام بتا بلاکر ممکن است به کاهش فشار خون در سیاهرگ دروازهای، و در نتیجه، کاهش احتمال خونریزی کمک کند. این داروها شامل پروپرانولول (ایندرال، اینوپران ایکسال) و نادولول (کورگارد) هستند.
ب. بستن باند مخصوص به روش آندوسکوپی – در صورتی که سیاهرگهای واریسی مری بیمار در معرض بالای خونریزی قرار داشته باشند، یا سابقهی خونریزی وجود داشته باشد، پزشک احتمالا از روش بستن باندی مخصوص به وسیلهی آندوسکوپ استفاده میکند.
پزشک معالج با استفاده از آندوسکوپ و عمل مکش، سیاهرگهای واریسی را به محفظهای در انتهای اسکوپ میکشد و آنها را با استفاده از یک باند ارتجاعی میبندد؛ به این ترتیب، سیاهرگها کاملا بسته میشوند و خونریزی نخواهند کرد. البته، این روش احتمال بروز عوارض اندکی نیز به همراه خواهد داشت، از جمله خونریزی با زخمی شدن مری.
روشهای درمانی در صورت خونریزی
خونریزی سیاهرگهای واریسی مری میتواند جان بیمار را تهدید کند؛ به همین دلیل، در صورت بروز خونریزی باید سرعت اقدامات درمانی صورت گیرند. روشهای درمانی جهت توقف خونریزی و جبران اثرات کاهش خون بدن شامل موارد زیر هستند:
الف. استفاده از باند ارتجاعی برای بستن سیاهرگهای در حال خونریزی – پزشک معالج ممکن است در طول انجام عمل آندوسکوپی، باندهای ارتجاعی را دور سیاهرگهای واریسی مری ببندد.
ب. مصرف داروهایی جهت کاهش سرعت جریان خود در سیاهرگ دروازهای – داروهایی نظیر اکترئتید (ساندوستاتین) و وازوپرسین (وازوستریکت) میتوانند سرعت جریان خون را در سیاهرگ دروازهای کاهش دهند. یکی از این داروها را معمولا باید تا بیش از پنج روز بعد از خونریزی استفاده کرد.
پ. انحراف جریان خون در مسیری غیر از سیاهرگ دروازهای – چنانچه دارو و آندوسکوپی نتوانند خونریزی را متوقف کنند، پزشک ممکن است از روشی تحت عنوان شانت پورتوسیستمیک داخل کبدی ترنس ژوگولار (TIPS) استفاده کند.
طی این روش، پزشک معالج منفذی (شانت) را بین سیاهرگ دروازهای و سیاهرگ کبدی – که خون را از کبد به قلب میرساند – باز میکند. این منفذ یا شانت فشار وارده بر سیاهرگ دروازهای را کاهش میدهد و معمولا میتواند خونریزی واریس مری را متوقف کند.
ولی روش TIPS ممکن است عوارض خطرناکی نظیر نارسایی کبدی و آشفتگی روانی را به همراه داشته باشد؛ ممکن است سمومی که کبد به طور طبیعی از جریان خون خارج میکند، از طریق منفذ یا شانت ایجاد شده در این روش، مستقیما وارد جریان خون شوند و آشفتگی روانی ایجاد کنند.
این روش معمولا هنگامی که به کار میرود که سایر روشهای درمانی ناموفق بوده باشند، یا بیمار در انتظار عمل پیوند کبد باشد – و به صورت موقتی برای توقف خونریزی به کار میرود.
ت. وارد کردن فشار بر سیاهرگهای واریسی برای توقف خونریزی – چنانچه استفاده از دارو یا عمل آندوسکوپی موفقیتآمیز نباشند، پزشک ممکن است برای توقف خونریزی، از روش فشار بر سیاهرگهای واریسی در مری استفاده کند. در این روش موقتی برای توقف خونریزی، پزشک بالونی حاوی هوا را جهت ایجاد فشار بر روی سیاهرگهای واریسی به مدت ۲۴ ساعت داخل مری قرار میدهد – به این روش تامپوناد بالون گفته میشود. تامپوناد بالون روشی موقتی است که پیش از انجام سایر روشهای درمانی از جمله TIPS مورد استفاده قرار میگیرد.
البته در این روش، بعد از خالی کردن هوای داخل بالون، احتمال خطر خونریزی مجدد بسیار زیاد است. همچنین، تامپوناد بالون ممکن است عوارض خطرناکی از قبیل پارگی مری به همراه دارد – این عارضه ممکن است حتی به مرگ منجر شود.
ث. جبران حجم خون از دست رفته – برای جبران خون از دست رفته باید به بیمار خونرسانی شود؛ همچنین، برای توقف خونریزی نیز باید از عامل انعقاد خون استفاده شود.
ج. پیشگیری از عفونت – به همراه خونریزی، خطر بروز عفونت نیز افزایش مییابد؛ بنابراین، پزشک معالج برای پیشگیری از بروز عفونت از آنتیبیوتیک استفاده خواهد کرد.
چ. جایگزینی کبد بیمار با یک کبد سالم – عمل پیوند کبد یکی از گزینههای درمانی پیش رو برای بیماران مبتلا به بیماری شدید کبدی یا خونریزی مکرر سیاهرگهای واریسی مری است. با اینکه معمولا عمل پیوند کبد با موفقیت انجام میشود، شمار از بیماران در صف انتظار برای دریافت کبد سالم از شمار کبد موجود در اختیار مراکز پزشکی بسیار بیشتر است.
خونریزی مجدد
آدمهایی که سابقهی خونریزی سیاهرگهای واریسی مری دارند، در معرض خطر بالای خونریزی مجدد هستند. برای کمک به پیشگیری از خونریزی مجدد استفاده از بتا بلاکرها و باند ارتجاعی برای بستن سیاهرگ توصیه میشود.
پس از بستن نخستین باند ارتجاعی، پزشک معالج در فواصل منظم عمل آندوسکوپی فوقانی را تکرار میکند، و در صورت لزوم، از باندهای بیشتری استفاده میکند تا سیاهرگهای واریسی مری از بین بروند یا به اندازهای کوچک شوند که احتمال خطر خونریزی از آنها کاهش یابد.
روشهای درمانی بالقوه در آینده
پزشکان در حال پژوهش و بررسی یک روش درمانی تجربی اورژانسی هستند تا در آینده بتوان با استفاده از اسپری پودر چسبنده خونریزی واریس مری را متوقف کنند. این پودر هموستاتیک (خونایستا)، در طول انجام عمل آندوسکوپی، از طریق یک کاتتر بر دیوارهی مری اسپری میشود. هنگامی که پودر هموستاتیک در دیوارهی مری اسپری میشود، به سیاهرگهای واریسی میچسبند و خونریزی را متوقف میکند.
یکی دیگر از راههای بالقوه برای توقف خونریزی – هنگامی که سایر اقدامات همگی با شکست مواجه شده باشند – استفاده از استنت (لولهی توری) فلزی خود باز شونده است. این استنت را در حین انجام عمل آندوسکوپی در مری قرار میدهند تا با فشار آوردن بر سیاهرگهای واریسی مری مانع از خونریزیشان بشود.
با وجود این، این استنت میتواند به بافت مری آسیب برساند و همچنین، بعد از قرار گرفتن در مری ممکن است جا به جا شود. استنت را باید ظرف ۷ روز از مری خارج کنند، و هنگام خارج کردن آن احتمال خونریزی وجود دارد. این گزینه صرفا یک گزینهی تجربی بوده، و هنوز به صورت گسترده در دسترس قرار نگرفته است.
آمادهسازی برای ملاقات با پزشک
ابتدا ممکن است نزد یک پزشک عمومی بروید. همچنین، ممکن است فورا نزد یک پزشک متخصص اختلالات گوارشی فرستاده شوید. چنانچه نشانهها و علائم خونریزی داخلی را در خود مشاهده میکنید، باید فورا با اورژانس تماس بگیرید یا به نزدیکترین مرکز اورژانس بروید.
در ادامه، به برخی اطلاعات مفید برای آمادهسازی جهت ملاقات با پزشک اشاره میکنیم:
هنگام تعیین قرار ملاقات با پزشک، دربارهی هر کاری که لازم است قبل از ملاقات با پزشک انجام دهید – نظیر حضور ناشتا برای انجام برخی آزمایشهای خاص، اطلاعاتی را به دست بیاورید. فهرستی از موارد زیر تهیه کنید:
الف. علائم بیماری – از قبیل هر نشانه و علامتی که حتی با دلیل حضورتان نزد پزشک بیربط باشد.
ب. اطلاعات مهم شخصی – از قبیل استرسهای مهم زندگی، تغییرات تازه در زندگی یا مسافرتهای اخیر، سابقهی بیماری شخصی و خانوادگی، و سابقهی مصرف الکل
پ. تمام داروها، ویتامینها یا سایر مکملهای مصرفی به همراه دوز مصرفی
ت. سوالهایی که میخواهید از پزشک بپرسید
در صورت امکان، یکی از اعضای خانواده یا دوستانتان را همراه خود نزد پزشک ببرید تا در یادآوری سوالها و اطلاعات کمکتان کند.
سوالهایی که لازم است دربارهي واریس مری از پزشک بپرسید:
الف. چه عاملی ممکن است باعث بروز این علائم شده باشد؟
ب. چه عوامل احتمالی دیگری ممکن است تاثیرگذار باشند؟
پ. چه آزمایشهایی باید به عمل بیاید؟
ت. بهترین اقدام برای درمان این وضعیت چیست؟
ث. روشهای درمانی چه عوارض جانبی را به همراه خواهند داشت؟
ج. آیا امکان بازگشت علائم وجود دارد؟ برای پیشگیری از بازگشت علائم باید چه کار کرد؟
چ. در صورت ابتلا به سایر بیماریها و وضعیتها، چگونه باید به بهترین شکل آنها را به همراه واریس مری کنترل کرد؟
ح. آیا باید محدودیتهایی را زندگی اعمال کرد؟
خ. آیا باید نزد یک متخصص مراجعه شود؟
د. آیا راهنما یا هر گونه دستورالعمل مکتوبی برای بیمار وجود دارد؟ آیا وبسایت مفیدی را توصیه میکنید؟
چنانچه سوالهای دیگری نیز برایتان پیش آمده است، بدون شک باید آنها را نیز مطرح کنید.
پزشک نیز ممکن است سوالهای زیر را از شما بپرسد:
الف. علائم بیماری از چه زمانی آغاز شدند؟
ب. آیا این شدت علائم ثابت مانده یا وخیمتر شده است؟
پ. شدت علائمتان چهقدر است؟
ت. آیا نشانههایی از خونریزی، از قبیل استفراغ یا مدفوع خونی، مشاهده کردهاید؟
ث. آیا سابقهی ابتلا به هپاتیت یا زرد شدن چشمها یا پوست (یرقان) را داشتهاید؟
ج. آیا به تازگی از مسافرت برگشتهاید؟ کجا؟
چ. چنانچه الکل مصرف میکنید، مصرفتان را از چه زمان آغاز کردهاید و چه میزان الکل مصرف میکنید؟
چنانچه در طول مدت انتظار برای مراجعه نزد پزشک دچار استفراغ یا مدفوع خونی شوید، باید فورا با اورژانس تماس بگیرید یا به سرعت به نزدیکترین مرکز اورژانس بروید.
نظرات (0)
به یوزبیت؛ خانه محتوا خوش آمدید
یوزبیت، به نویسندگان مستقل این امکان را میدهد که رایگان تولید محتوا کنند و با کمک هوش مصنوعی، محتوای خود را به صورت مؤثر به مخاطبان نمایش دهند.
سایر مقالات نویسنده
جدیدترین مقالات
درباره ما . راهنما . اطلاعیهها . آپدیتها . قوانین . ارتباط با ما
کلیه حقوق این سایت برای یوزبیت محفوظ میباشد.