برج گنبد قابوس
ارسال شده توسط yazdan_7303 5 سال پیش

⚠️ گزارش تخلف

گنبدکاووس باغ ملی (پارك قابوس)، در شمال شهر tخیابان امام خمینی شمالی  

میل گنبد که بلندترین برج تمام آجري جهان است جزو ابنیهي تاریخی مربوط به سدهي چهارم هجري است. این برج در زمان پادشاهی شمسالمعالی،

قابوس ابن وشمگیر از پادشاهان آل زیار ساخته شده است. بر اساس کتیبهي آجري موجود در بنا که به خط کوفی نگاشته شده و گرداگرد برج نصب

شده است، این برج در سال 397 هجري قمري (385 هجري شمسی برابر با 375 هجري یزدگردي) و بنا به دستور قابوس ابن وشمگیر بنا شده است.

اگر چه معماري ایران داراي سبکهاي مختلفی همچون معماري اروپایی نمیباشد و تنها داراي یک سبک و آن هم معماري ایران بوده، ولی بر طبق

دستهبندي سبکی معماري ایران از دیدگاه مرحوم پیرنیا این بنا یکی از اولین ساختمانهایی است که مرز بین شیوهي معماري خراسانی و رازي محسوب

میشود و در واقع، مربوط به اوایل دورهي شیوهي معماري رازي است. ساختمان این بنا تماما از آجر و ملات ساروج ساخته شده است. یکی از بارزترین

ویژگیهاي شیوهي معماري رازي، استفاده از آجر با بهترین کیفیت ممکن است. محل فعلی قرار گرفتن این برج، یعنی شهر گنبدکاووس در زمان ساخت

برج، حومهي شهر جرجان (گرگان) کهن، پایتخت حکومت آل زیار بوده است. پایهي میل گنبد، بنایی است با ارتفاع 15 متر که با همان مصالح به کار

رفته در برج ساخته شده و داخل آن به شکل سرداب طراحی شده است. البته امروزه جز قسمتی از پاکار طاق این سرداب، تمامی قسمتهاي کف آن به

دلیل کاوشهاي فراوان جویندگان گنجهاي باستانی، تخریب شده است. این پایه در میان یک تپهي خاکی قرار دارد و فقط دو متر از ارتفاع آن خارج از

سطح این تپه است و ارتفاع میل گنبد با احتساب ارتفاع پایهاش در حدود 70 متر است که 18 متر از این ارتفاع متعلق به سرپوش میل است که به شکل

گنبدي مخروطی ساخته شده است. این گنبد مخروطی که شیب تندي دارد، دو پوسته است؛ گنبد درونی مانند گنبدهاي خاکی به شکل نیم تخممرغی

و با آجر معمولی و پوستهي بیرونی با آجرهاي ویژهي کفشکی (پخته شدهي قرمزرنگ دنبالهدار) ساخته شده است. روزنهي رأس این میل در قسمت

شرقی آن است و میل گنبد همین یک روزنه را دارد. ساقهي این میل مدور است و از ویژگیهاي منحصربهفرد آن، پشتبندهاي مثلثیشکل آن است.

این پشتبندهاي دهگانه که به فواصل مساوي از یکدیگر قرار دارند از پايبست بنا شروع شده و به قسمت زیرین گنبد ختم میشوند. در ضلع جنوبی

این میل، درب ورودي آن قرار دارد. سردر این درب، طاق نیمگردي است که مقرنسکاري شده است. محققان معماري این طاق را از نخستین نمونههاي

مقرنسکاري میدانند. دو کتیبه به خط کوفی، کمربندوار، بدنهي بنا را تزیین کرده است که یک سوي آن در 8 متري پاي آن و دیگري بالا در زیر گنبد

مخروطی قرار دارد. این کتیبهها ساده و آجري، برجسته و خوانا هستند و دورتادور آنها، قاب مستطیلشکلی از آجر قرار دارد و مضمون آن چنین

است: به نام خداوند بخشاینده مهربان ، این قصر عالی متعلق به امیر شمس المعالی قابوس بن وشمگیر است که در زمان حیات خود در سال 397

هجري قمري مصادف با 997میلادي امر به بناي آن نموده است. در مورد کاربري حقیقی این برج، بین مورخان و محققان اختلاف نظرهایی وجود دارد.

برخی از صاحبنظران این عرصه این برج را بناي آرامگاهی میدانند و معتقد هستند که سرداب درون تپه محل دفن قابوس بوده است که بنا به دستور

وي و به همین منظور ساخته شده است. این دسته از مورخان به مصنوعی بودن تپه استناد میکنند چون در اکتشافات درون تپه، تا عمق مورد حفاري،

زیرسازي آجري وجود داشته است. تایید یا رد این نظریه، راهکار باستانشناسی ندارد چون در کاوشهاي این بنا بقایاي هیچ جسدي پیدا نشده است.

برخی از مورخان به شخصیت ادبی و علمی قابوس و مراوداتش با عالمان زمان خود به ویژه منجمان استناد میکنند. قابوس به کیاکوشکار گیلانی که از

منجمان برجستهي آن زمان بوده است دستور ساخت رصدخانهاي را در پایتخت داده است. در منابع تاریخی به ساخت این رصدخانه اشاره شده است

اما در مورد مکان ساخت آن گزارشی وجود ندارد .طبق نظر این دسته از مورخان، برج گنبد، همان رصدخانه است. نکتهي حائز اهمیت دربارهي کاربري

این برج آن است که میل بودن آن با پذیرش هیچ یک از دو فرضیهي موجود منافاتی ندارد. گرچه از حیث ساختار، برج گنبد با بسیاري از میلها نیز

متفاوت است و هنوز علت ساخت آن به درستی مشخص نیست. فارغ از بحثهاي تاریخی پیرامون برج گنبد، آن چیزي که موجب امتیاز این بناي

تاریخی شده است سازهي بینقص آن است که این برج را در زمرهي بهترین آثار مهندسی تاریخ بشر قرار داده است. این امتیاز در یک نظرسنجی

بینالمللی که بین معماران مشهور جهان برگزار شده به برج گنبد داده شده است. برجی که فقط از آجر ساخته شده و هیچ گونه استوارکنندهاي ندارد و

در طول عمر بیش از هزار سالهاش حتی با تحمل دو زمینلرزهي شدیدتر از 6 ریشتر، همچنان استوار و پابرجا است. این برج در طی عمر خود سه بار

تعمیر و مرمت شده است. آخرین بار نیز در سال 1349 تعمیر اساسی آن انجام شد تا این شاهکار معماري حفظ شود و مصون بماند .در هنگام ساخت

این بنا، به دلیل نبودن امکانات و تکنولوژي پیشرفته به جاي چوببست از کوبه و متراکم کردن خاك به دورِ نما به شکل مارپیچ و پلهاي، تا انتهاي آن

استفاده شده است که بعد از اتمام بنا خاكها را به صورت تپه در اطراف بنا پخش کردهاند. میل گنبد که در تاریخ 15 دي ماه سال 1310 و به شمارهي 86

در میان آثار ملی ایران به ثبت رسیده بود، پس از سالها در همایش سیوششم یونسکو، در زمرهي میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شد.بهار بهترین

فصل پیشنهادي براي بازدید است.